સનાતન ધર્મ અનુસાર શ્રાદ્ધ પક્ષ દરમિયાન પૂર્વજોને યાદ કરીને અને કેટલીક વિશેષ પ્રવૃત્તિઓ કરીને આભારની લાગણી વ્યક્ત કરવામાં આવે છે. પિતૃપક્ષ દરમિયાન પિતૃઓની શાંતિ માટે તર્પણ, શ્રાદ્ધ અને પિંડદાન ખૂબ જ મહત્ત્વપૂર્ણ માનવામાં આવે છે. દરેક વ્યક્તિ પાસે તેમના પૂર્વજો પ્રત્યે આદર અને પ્રેમ વ્યક્ત કરવાની પોતાની અલગ અલગ રીતો હોઈ શકે છે.
પૂર્વજો માટે અમાસના દિવસે શ્રાદ્ધ કરવામાં આવે છે.
આ વખતે પિતૃ પક્ષ (શ્રાદ્ધ પક્ષ) 17 સપ્ટેમ્બર 2024 થી શરૂ થઈ રહ્યો છે. શ્રાદ્ધ 16 દિવસ પછી 2 ઓક્ટોબર 2024ના રોજ સમાપ્ત થશે. પિતૃ પક્ષ ભાદ્રપદ મહિનાની પૂર્ણિમાથી શરૂ થાય છે અને અમાસના દિવસે પૂર્ણ થાય છે. આને સર્વ પિતૃ અમાસ કહે છે. જે પૂર્વજોની મૃત્યુ તારીખ આપણે જાણતા નથી છે, તે પૂર્વજો માટે અમાસના દિવસે શ્રાદ્ધ કરવામાં આવે છે
આ દિવસો દરમિયાન પિંડદાન અને તિલાંજલિ અર્પણ કરીને પિતૃઓને તૃપ્ત કરવા જોઈએ. પરંતુ જે લોકો પાસે ધન કે સમયની અછત હોય તેમના માટે શ્રાદ્ધ કરવું અનિવાર્ય છે, કારણ કે બધા પૂર્વજો આ સમયની રાહ જોતા હોય છે અને જો આપણે શ્રાદ્ધ વગેરે ન કરીએ તો તેઓ આપણાથી નારાજ થઈને જતા રહે છે. જેના કારણે આપણા પરિવાર પર પિતૃદોષ લાગે છે. જેના કારણે અનેક આવનારી પેઢીઓને આ દોષ સહન કરવો પડે છે અને સુખ-સંપત્તિ, સંતાન-સંપત્તિ અને પ્રગતિથી વંચિત રહી જાય છે. આવી સ્થિતિમાં જાણો પિતૃઓના મૃત્યુ પછી શા માટે શ્રાદ્ધ જરૂરી છે અને પરંપરાગત રીતે શ્રાદ્ધ ન કરી શકાય તો કેવી રીતે પિતૃઓને પ્રસન્ન કરવા જોઈએ….
પિતૃપક્ષ દરમિયાન પૂર્વજો તેમના પ્રિયજનોને આશીર્વાદ આપવા પૂર્વજોની દુનિયામાંથી પૃથ્વી પર આવે છે. જ્યોતિષશાસ્ત્ર અને ધર્મશાસ્ત્રો કહે છે – “श्रद्धार्थमिदं श्राद्धं” એટલે કે, પોતાના મૃત પૂર્વજો પ્રત્યે આદરભાવ સાથે કરવામાં આવેલ કાર્યને શ્રાદ્ધ કહેવામાં આવે છે. જેના કારણે પૂર્વજોના આશીર્વાદ પ્રાપ્ત થાય છે અને પરિણામે ભૌતિક સુખ-સુવિધાઓ માટે કરવામાં આવતા પ્રયત્નો સાર્થક થવા લાગે છે.
શ્રાદ્ધ કરવાથી થતા ફાયદાઃ-
आयुः प्रजां धनं विद्यां स्वर्गं मोक्षं सुखानि च । प्रयच्छन्ति तथा राज्यं पितरः श्राद्धतर्पिता ।।
યાજ્ઞવલ્ક્ય સ્મૃતિ કહે છે કે, શ્રાદ્ધ વિધિથી પ્રસન્ન થઈને પિતૃઓ મનુષ્યને જીવન, ધન, જ્ઞાન, સ્વર્ગ, મોક્ષ, સુખ અને રાજ્ય આપે છે.
નીતિ ગ્રંથમાં પૂર્વજોના શ્રાદ્ધનું મહત્ત્વ:-
तिल मात्रं अप्युपकारम् शैलवन् मन्यते साधुः ।
સજ્જન અને સંતપુરુષ નાનામાં નાના ઉપકારને પણ પર્વત સમાન ગણે છે. આભાર શબ્દ પરિવાર અને સમાજમાં એકતા અને પ્રેમને વધારે છે. આપણા પૂર્વજો અને માતા-પિતાના કારણે જ આપણને આ જીવન ભેટ સ્વરૂપે મળ્યું છે. વર્ષમાં એક વખત પિતૃપક્ષ દરમિયાન પિતૃઓની મૃત્યુ તિથિએ જળ, તલ, યવ, કુશ અને પુષ્પ અર્પણ કરવા જોઈએ અને તેમના આત્માને શાંતિ માટે ગૌગ્રાસ અર્પણ કરતી વખતે એકથી ત્રણ કે પાંચ બ્રાહ્મણોને ભોજન કરાવવું જોઈએ. સાધનસામગ્રી ધરાવતી વ્યક્તિએ શ્રાદ્ધ વિધિમાં કંજૂસ ન રહેવું જોઈએ.
શ્રાદ્ધ કરવું શા માટે મહત્ત્વનું છે?
“नैव श्राद्धं विवर्जयेत् “।
જ્યોતિષે આ શ્લોક દ્વારા જણાવ્યું કે, જે વ્યક્તિ ગરીબ અથવા અશક્ત છે તેના માટે શ્રાદ્ધ કરવાનો નિયમ છે. તે પોતાના પૂર્વજોનું શ્રાદ્ધ કરી શકે છે. જો તે ગાયને શ્રદ્ધાપૂર્વક ઘાસ પણ ખવડાવે છે, તો એવું માનવામાં આવે છે કે તેણે પોતાના પૂર્વજો માટે વિધિ પ્રમાણે શ્રાદ્ધ કર્યું છે.
જો તમે તર્પણ કે પિંડદાન ન કરી શકો તો તમારા પૂર્વજોને આ રીતે શ્રદ્ધાંજલિ આપશો-
न में अस्ति वितं न धनं च नान्यच्, श्राद्धोपयोग्यं स्वपितृन्नतोस्मि । तृप्यन्तु भक्त्या पितरो मयैतौ, कृतौ भुजौ वर्त्मनि मारुतस्य ।।
જો તમે પિતૃ પક્ષ દરમિયાન તમારા પૂર્વજોને તર્પણ અથવા પિંડ દાન અર્પણ કરી શકતા નથી, તો આ મંત્રનો જાપ કરીને તેમનું સન્માન કરો. શ્લોકનો અર્થ છે- ‘હે મારા પૂર્વજો, મારી પાસે શ્રાદ્ધ માટે યોગ્ય પૈસા કે અનાજ વગેરે નથી. તેથી, શાસ્ત્રો અનુસાર, એકાંત સ્થાને બેસીને, મેં મારા બંને હાથ આદર અને ભક્તિથી આકાશ તરફ ઊંચા કર્યા છે. કૃપા કરીને મારી ભક્તિથી સંતુષ્ટ થાઓ.
કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે, જે લોકો આર્થિક અને વ્યવહારિક કારણોસર તેમના પૂર્વજોની પૂજા કરવા માટે સૂચવવામાં આવેલી પદ્ધતિઓનું પાલન કરી શકતા નથી, તેઓ પણ આ રીતે તેમના પૂર્વજોનું શ્રાદ્ધ કરી શકે છે.
પિતૃપક્ષમાં શ્રીમદ્ ભાગવત ગીતાનો પાઠ કરોઃ-
આ દૃષ્ટિકોણથી શાસ્ત્રોએ સંપત્તિના સંબંધમાં કેટલીક વ્યવસ્થા કરી છે. ચાલો તેના વિશે જાણીએ.
પિતૃપક્ષ દરમિયાન શ્રીમદ્ભાગવત ગીતાનો પાઠ કરવાથી પિતૃઓનો મોક્ષ થાય છે. પિતૃદોષથી મુક્તિ મળે છે. શાસ્ત્રોમાં તેને પિતૃઓના કલ્યાણ માટેનો સૌથી સરળ ઉપાય જણાવવામાં આવ્યો છે. વ્યક્તિનો જન્મ થતાં જ તે તેના દેવતાઓ અને પૂર્વજોનો ઋણી બની જાય છે. ગુરુના બતાવેલા માર્ગ પર ચાલીને ગુરુના ઋણમાંથી મુક્તિ મળે છે, દેવતાઓની પૂજા કરીને અને પિતૃઓને શ્રાદ્ધ કરીને અને પિંડદાન કરવાથી ઋણમુક્તિ મળે છે. ગીતાનું જ્ઞાન જે ભગવાન કૃષ્ણે કુરુક્ષેત્રમાં અર્જુનને આપ્યું હતું. આ ગીતાનો 7મો અધ્યાય પૂર્વજોની મુક્તિ અને મોક્ષ સાથે સંબંધિત છે. શ્રાદ્ધપક્ષ દરમિયાન ગીતાના સાતમા અધ્યાયનો પાઠ કરવો જોઈએ. શ્રાદ્ધ દરમિયાન આ અધ્યાયનો વધુમાં વધુ પાઠ કરવાનો પ્રયાસ કરો. તેનાથી પિતૃદોષની તૃપ્તિ થશે અને પિતૃ દોષમાંથી મુક્તિ મળશે.
Ad.
