કૃષ્ણજ્ઞાન – અનંતના અંતરની અનુભૂતિ– ભાગવતાચાર્ય પ.પૂ. આશિષભાઈ વ્યાસ

જય શ્રી કૃષ્ણ 🙏

ભગવાન શ્રીકૃષ્ણનું જ્ઞાન, એટલે “કૃષ્ણજ્ઞાન”, એ કોઈ સામાન્ય દાર્શનિક ચર્ચા કે ધાર્મિક ઉપદેશ નથી. તે તો જીવનના દરેક અણુમાં વસેલો અનંત સત્ય છે. જ્યાં માનવ બુદ્ધિ પહોંચતી નથી, ત્યાંથી કૃષ્ણજ્ઞાનની શરૂઆત થાય છે.

શ્રીકૃષ્ણ કહે છે —

“મારા વિસ્તારનો કોઈ પાર નથી અને કોઈ અંત નથી. હું મારા એક અંશ માત્રથી સમગ્ર જગતને ધારણ કરી રહ્યો છું.”

આ એક વાક્યમાં સમગ્ર સર્જનનું રહસ્ય સમાઈ ગયું છે.

સૃષ્ટિનો આધાર – કૃષ્ણ

ભગવાન કૃષ્ણ માત્ર દેવતા નથી; તેઓ ચેતનાના સ્વરૂપ છે. બ્રહ્માંડના દરેક જીવમાં, દરેક તત્ત્વમાં, દરેક વિચારે અને અનુભૂતિમાં તેમનો અંશ કાર્યરત છે.

તેમણે પોતે કહ્યું હતું —

“મમૈવાંશો જીવાલોકે જીવભૂતઃ સનાતનઃ”

અર્થાત, દરેક જીવમાં હું છું, અને દરેક જીવ મારામાં છે.

આ વિચાર જો જીવનમાં ઉતરી જાય, તો ‘મારું’ અને ‘તારું’ વચ્ચેનો ભેદ મટી જાય છે. અહંકારની જગ્યા પર કરુણા આવે છે, સ્પર્ધાની જગ્યા પર સમરસતા આવે છે.

અંશથી અનંત સુધી

જ્યારે કૃષ્ણ કહે છે કે “હું મારા એક અંશથી સમગ્ર જગત ધારણ કરું છું,” ત્યારે તેઓ આપણને યાદ અપાવે છે કે શક્તિ, જ્ઞાન અને કરુણા અનંત છે.

અમે જે વિશ્વ જોઇએ છીએ — પર્વતો, સમુદ્રો, નદીઓ, તારાઓ, સૂર્ય, ચંદ્ર — એ બધું માત્ર તેમના એક અંશનો પ્રકટ સ્વરૂપ છે.

જેવી રીતે સમુદ્રની એક બુંદમાં આખા સમુદ્રનો સ્વાદ છે, તેવી રીતે આપણા અંતરમાં પણ આખા કૃષ્ણનો અંશ વસે છે.

કૃષ્ણજ્ઞાન શું શીખવે છે?

કૃષ્ણજ્ઞાન આપણને કહે છે —

• જીવનનો સાર સેવામાં છે, સ્વાર્થમાં નહીં.
• સાચી ભક્તિ સમર્પણમાં છે, ઉપચારમાં નહીં.
• સાચી સફળતા અહંકાર છોડવામાં છે, સંપત્તિ મેળવવામાં નહીં.

ભગવદ ગીતા એ કૃષ્ણજ્ઞાનનો જીવંત સાક્ષી ગ્રંથ છે. મહાભારતના યુદ્ધભૂમિ પર જ્યાં દરેકને સંશય, ભય અને મોહ ઘેર્યો હતો, ત્યાં શ્રીકૃષ્ણે ગીતા રૂપે પ્રકાશ આપ્યો —

“કર્મણ્યેવાધિકારસ્તે, મા ફલેષુ કદાવચન।”

અર્થાત, તું માત્ર તારો કર્મ કર; પરિણામનો અહંકાર ન રાખ.

આ એક સૂત્ર આખા માનવજીવનને સંતુલિત બનાવી શકે છે.

અનંતનો અનુભવ

“મારા વિસ્તારનો કોઈ પાર નથી” – આ માત્ર દૈવી વાત નથી, આ અનુભવની વાત છે.

કૃષ્ણના વિસ્તારનો અર્થ એ છે કે —

તેમની કરુણા, જ્ઞાન અને શક્તિ ક્યારેય સમાપ્ત થતી નથી.

જો આપણે પોતાના અંતરમાં ઊતરીએ, ધ્યાનમાં બેસીએ, તો આપણે પણ એ અનંત શક્તિનો અંશ અનુભવી શકીએ.

જેમ દીવડામાંથી બીજો દીવો પ્રગટ થાય છે, તેમ આપણા અંતરમાં કૃષ્ણપ્રકાશ પ્રગટાવી શકાય છે.

કૃષ્ણજ્ઞાન અને આધુનિક જીવન

આજના યુગમાં, જ્યાં સ્પર્ધા, લાલચ, તણાવ અને અશાંતિ વધી રહી છે, ત્યાં કૃષ્ણજ્ઞાન જીવનમાં સંતુલન લાવે છે.

તે શીખવે છે કે જીવનમાં ભૌતિક સફળતા સાથે આધ્યાત્મિક ઉન્નતિ પણ જરૂરી છે.

જ્યારે માણસ પોતાના કર્મને ઈશ્વરને અર્પણ કરે છે, ત્યારે દરેક કાર્ય પૂજાસમાન બની જાય છે.

કૃષ્ણજ્ઞાન એ કાર્ય અને ધ્યાન, ભક્તિ અને બુદ્ધિ, પ્રેમ અને તર્કનો સુંદર સમન્વય છે.

કૃષ્ણ – માર્ગદર્શક અને મિત્ર

શ્રીકૃષ્ણના જીવનનો સૌથી સુંદર પાસો એ છે કે તેઓ ક્યારેય ઉપદેશ આપતા દેવ તરીકે નહીં, પરંતુ એક મિત્ર અને માર્ગદર્શક તરીકે દેખાય છે.

અર્જુન માટે તેઓ મિત્ર પણ હતા, ગુરુ પણ.

તેમણે ક્યારેય જોરથી ધર્મ સમજાવ્યો નથી; તેમણે માત્ર પ્રકાશ બતાવ્યો કે કઈ દિશામાં ચાલવું જોઈએ.

તેમનો સંદેશ સ્પષ્ટ છે –

“જો તું મને સમજે છે, તો દરેક જીવમાં મને જોશે, અને જો દરેક જીવમાં મને જોશે, તો તું ક્યારેય દ્વેષ રાખી નહીં શકે.”

કૃષ્ણજ્ઞાનનું અંતિમ તત્વ

કૃષ્ણજ્ઞાનનું અંતિમ તત્વ છે – પ્રેમ.

જ્યારે જીવનમાં પ્રેમ આવે છે, ત્યારે બધું દિવ્ય બની જાય છે.

કૃષ્ણના જીવનમાં રાધાનો પ્રેમ, ગોપીઓની ભક્તિ, માતા યશોદાનો સ્નેહ, અને અર્જુનનો વિશ્વાસ — આ બધું પ્રેમના વિવિધ સ્વરૂપ છે.

આ પ્રેમ જ છે જે વ્યક્તિને ઈશ્વર સાથે જોડે છે.

અંતરયાત્રા

કૃષ્ણજ્ઞાનનું સાચું સ્વરૂપ બહાર નથી, તે અંતરમાં છે.

જ્યારે મન શાંત થાય છે, ઈચ્છાઓ ઓછી થાય છે, અને આત્મા ઈશ્વરને સ્પર્શે છે, ત્યારે કૃષ્ણજ્ઞાનનો અનુભવ થાય છે.

ત્યાં પછી કોઈ પ્રશ્ન રહેતો નથી, કોઈ ભય રહેતો નથી, કારણ કે ત્યારે સમજાય છે —

“હું પણ એ જ અનંત ચેતનાનો અંશ છું, જે કૃષ્ણ છે.”

ઉપસંહાર

કૃષ્ણજ્ઞાન આપણને શીખવે છે કે જીવનનું લક્ષ્ય માત્ર જીવવું નથી, પણ જાગૃત થઈને જીવવું છે.

જ્યારે આપણે સમજીએ છીએ કે ભગવાન કૃષ્ણનો અંશ આપણામાં વસે છે, ત્યારે જીવનમાં અદભૂત શાંતિ, સંતોષ અને શક્તિ આવે છે.

શ્રીકૃષ્ણ કહે છે —

“જે મને સર્વત્ર જુએ છે, અને સર્વમાં મને જુએ છે, તેના માટે હું ક્યારેય ગુમ થતો નથી, અને તે મારા માટે ક્યારેય ગુમ થતો નથી.”

આ જ છે કૃષ્ણજ્ઞાનનો શિખર –

અનંતને ઓળખી લેવી, અંતરમાં કૃષ્ણને અનુભવી લેવી, અને જીવનને પ્રેમથી ભરી દેવું.

જય શ્રી કૃષ્ણ 🙏💫