ભગવાન શ્રીકૃષ્ણે ગીતા ઉપદેશના દરેક શબ્દમાં મનુષ્યજાત માટે જીવનનું શાશ્વત તત્વ રહેલું છે. આજે પણ ગીતા માત્ર એક ધાર્મિક ગ્રંથ નથી, પરંતુ એ જીવનનું માર્ગદર્શન છે, જે દરેક યુગમાં માનવને સાચા ધર્મની દિશા બતાવે છે. એ જ ગીતા જ્ઞાનમાંથી આજે આપણે એક અતિ મહત્ત્વનો સંદેશ સમજીએ છીએ — “તમે માત્ર કર્તવ્યના નિમિત્ત છો, પરિણામની ચિંતા છોડો.”
ધર્મની સમજ અને કર્મનો અર્થ
અર્જુન જ્યારે યુદ્ધભૂમિ પર દ્વિધામાં પડ્યો હતો, ત્યારે તેની આંખ સામે સંબંધો, મમતા, પ્રેમ અને કર્તવ્ય વચ્ચેનો સંઘર્ષ ચાલી રહ્યો હતો. પોતાના જ પરિવારજનો સામે હથિયાર ઉઠાવવાનો પ્રશ્ન તેને અંતરાત્માથી કંપાવી ગયો. એ સમયે શ્રીકૃષ્ણે કહ્યું —
> “હે અર્જુન, તું તો નિમિત્ત માત્ર છે. આ લોકો તો આમેય મારવાના જ છે. તું યુદ્ધ કર, કારણ કે તે તારું ધર્મ છે. તું માત્ર કર્તવ્ય કર અને પરિણામની ચિંતા છોડ.”
આ વાક્ય માત્ર મહાભારતના યુદ્ધ માટે નહોતું, પણ સમગ્ર માનવજાત માટેનું સદાકાલિક માર્ગદર્શન હતું. જીવનમાં દરેક વ્યક્તિ અર્જુનની જેમ અનેક સંકટોમાં ફસાય છે — ફરજ અને લાગણી વચ્ચેના સંઘર્ષમાં, સત્ય અને સંબંધ વચ્ચેની ખેંચતાણમાં, ભય અને ધાર્મિક ધ્રુવતામાં. પરંતુ શ્રીકૃષ્ણ આપણને સમજાવે છે કે “ધર્મ એ કર્તવ્ય છે.”
Ad..
નિમિત્તત્વની ફિલસૂફી
ભગવાન કહે છે કે તું કર્તા નથી, તું માત્ર સાધન છે. જે કાર્ય થવાનું છે, તે ઈશ્વરનાં આયોજન મુજબ થવાનું જ છે. મનુષ્ય ફક્ત નિમિત્ત છે, એટલે કે ઈશ્વરનાં હાથેનું સાધન. આ સમજથી માનવ અહંકારથી મુક્ત થાય છે, અને ત્યારે તે નિઃસ્વાર્થ બની કાર્ય કરે છે.
જ્યારે આપણે વિચારીએ છીએ કે “હું કર્યું”, ત્યારે અહંકાર જન્મે છે. પરંતુ જ્યારે આપણે સ્વીકારીએ છીએ કે “ઈશ્વરે મારાથી કરાવ્યું”, ત્યારે જીવનમાં શાંતિ, સમર્પણ અને નિર્ભયતા આવે છે. આ જ કૃષ્ણજ્ઞાનનું તત્વ છે.
Ad..
પરિણામની ચિંતા છોડવાની શક્તિ
અમે સૌ કોઈ પરિણામની ચિંતા કરતા રહીએ છીએ —
“જો કામ સારું થયું નહીં તો શું થશે?”
“જો લોકો શું કહેશે?”
“જો હું નિષ્ફળ રહ્યો તો?”
પરંતુ આ ચિંતા જ માનવને કમજોર બનાવે છે. શ્રીકૃષ્ણ કહે છે —
“કર્મ કર, પરંતુ ફળની આશા રાખીને નહિ.”
ફળની ચિંતા આપણા મનને બાંધે છે, અને એ બાંધણી જ દુઃખનું મૂળ છે. જો આપણે પરિણામની ચિંતા છોડીને સત્ય અને શ્રદ્ધાથી કર્તવ્ય કરીએ, તો દરેક કાર્ય પૂજ્ય બની જાય છે. ફળ સ્વયં ઈશ્વર આપશે — યોગ્ય સમયે અને યોગ્ય સ્વરૂપે.
આધુનિક જીવનમાં કૃષ્ણજ્ઞાનની પ્રાસંગિકતા
આજના સમયમાં માણસ ખૂબ દોડે છે — સફળતા, પૈસા, પ્રતિષ્ઠા, સંબંધો માટે. પરંતુ એની દોડમાં એ ભૂલી જાય છે કે આ બધું નાશવંત છે. સદાકાલ માટે જે રહે છે, તે છે કર્તવ્યનું પાલન અને સચ્ચાઈનું ધર્મ.
જ્યારે આપણે કર્મને ઈશ્વરાર્પણ ભાવથી કરીએ છીએ — એટલે કે “હે પ્રભુ, આ કાર્ય તમારું છે, હું ફક્ત સાધન છું” — ત્યારે પરિણામ જેવું પણ મળે, મન શાંત રહે છે.
એ જ ભાવ “નિષ્કામ કર્મયોગ” કહેવાય છે — જેનો સાર શ્રીકૃષ્ણે ગીતા માં આપ્યો છે.
અર્જુનનો સંઘર્ષ આપણો સંઘર્ષ
અર્જુનની જેમ આપણે પણ ઘણીવાર જીવનના યુદ્ધભૂમિમાં ડગમગી જઈએ છીએ. ક્યારેક અન્યાય સામે બોલવામાં ડર લાગે છે, ક્યારેક પોતાના જ સંબંધો સામે સત્ય કહેતાં મન કચવાય છે. એ સમયે શ્રીકૃષ્ણનો ઉપદેશ આપણને માર્ગ બતાવે છે —
“જો તારો માર્ગ સત્ય છે, તો પરિણામની ચિંતા ન કર. ફક્ત તારો ધર્મ નિભાવ.”
આ ઉપદેશ જીવનના દરેક ક્ષેત્રમાં લાગુ પડે છે —
વિદ્યાર્થી માટે એ અભ્યાસનો ધર્મ છે, પરિણામની ચિંતા વગર પૂરેપૂરો પ્રયત્ન કરવો.
કર્મચારી માટે એ ઈમાનદારીનો ધર્મ છે, ભલે માન્યતા મળે કે ન મળે.
ગૃહસ્થ માટે એ પરિવારમાં પ્રેમ અને ફરજનું સંતુલન રાખવાનો ધર્મ છે.
અને સંત માટે એ સેવા અને સમર્પણનો ધર્મ છે.
સાચુ કર્તવ્યના ફળ
જ્યારે આપણે ધર્મ અનુસાર નિષ્ઠાથી કાર્ય કરીએ છીએ, ત્યારે ઈશ્વર એનું ફળ આપશે — કદાચ તરત નહીં, પરંતુ યોગ્ય સમયે જરૂર આપશે.
શ્રીકૃષ્ણે કહ્યું છે —
“મમ અનુસ્મર યુદ્ધ્ય ચ.”
અર્થાત, મને સ્મરીને તારો કર્તવ્ય કર.
જ્યારે મનુષ્ય કાર્ય કરતા ઈશ્વરને સ્મરે છે, ત્યારે એ કાર્ય ઈશ્વરીય બની જાય છે. એમાં થાક રહેતો નથી, અહંકાર રહેતો નથી અને અપેક્ષા પણ રહેતી નથી.
સમર્પણનો માર્ગ
જીવનમાં સમર્પણનો અર્થ છે – સ્વીકૃતિ. જે થવાનું છે, તે ઈશ્વરનિર્ધારિત છે. આપણે ફક્ત એ દિશામાં આપણી શ્રેષ્ઠ શક્તિ લગાવવી છે. સમર્પણ એ હાર નથી, પરંતુ એ આંતરિક વિજય છે.
જ્યારે આપણે જીવનની દરેક ઘટના ઈશ્વરનાં આયોજન તરીકે સ્વીકારીએ છીએ, ત્યારે રોષ, દુઃખ, ઈર્ષા, ભય – બધું ઓગળી જાય છે. મનમાં શાંતિ, વિશ્વાસ અને પ્રેમ પ્રસરે છે. એ જ આંતરિક કૃષ્ણજ્ઞાન છે.
અંતિમ સંદેશ
શ્રીકૃષ્ણનો ઉપદેશ અર્જુન માટે હતો, પરંતુ એ દરેક મનુષ્ય માટે છે.
જીવનની દરેક પરિસ્થિતિમાં યાદ રાખો —
“હું કર્તા નથી, હું ઈશ્વરનો સાધન છું.”
“મારો ધર્મ કર્તવ્ય છે.”
“પરિણામની ચિંતા છોડીને કર્મ કરવું એ જ સાચું યોગ છે.”
જયારે આ ત્રણ વાક્ય આપણા હૃદયમાં ઊતરી જાય, ત્યારે જીવન શાંતિમય, નિર્ભય અને અર્થસભર બની જાય છે.
સારમાં કહીએ તો:
કૃષ્ણજ્ઞાન આપણને શીખવે છે કે જીવન એક યુદ્ધભૂમિ છે, જેમાં દરેક ક્ષણે આપણે કર્તવ્ય નિભાવવાનું છે. પરિણામની ચિંતા કર્યા વિના, સત્યના માર્ગે ચાલવું એ જ ઈશ્વરનું વાસ્તવિક પૂજન છે.
🌐 : https://sambhavsandesh.in