છોટાઉદેપુર જિલ્લો ગુજરાતનો એક મહત્વનો આદિવાસી પ્રદેશ છે, જ્યાં લગભગ 90% વસતી આદિવાસીઓની છે. આ વિસ્તારની સંસ્કૃતિ અને પરંપરાઓ અનન્ય છે. દિવાળી કે નવરાત્રિ કરતાં પણ આદિવાસીઓ માટે હોળી વધુ મહત્વપૂર્ણ તહેવાર છે. આ તહેવારની શરુઆત ભંગોરીયા હાટથી થાય છે, જે આદિવાસી સમાજ માટે માત્ર એક બજાર નહીં, પણ સામાજિક, સાંસ્કૃતિક અને ધાર્મિક રૂપે વિશેષ છે.
ભંગોરીયા હાટનું મહત્ત્વ:
હોળી પર્વની પૂર્વ સંધ્યાએ છોટાઉદેપુર અને આજુબાજુના વિસ્તારોમાં સાપ્તાહિક ભંગોરીયા હાટ યોજાય છે. આ હાટ માત્ર વેપાર માટે નહીં, પણ સામાજિક મીલનમેળા માટે પ્રખ્યાત છે. જુદા જુદા ગામોમાંથી આદિવાસી સમુદાયના લોકો અહીં ઉમટે છે. તેઓ નવા કપડાં ખરીદે છે, ઘરગથ્થુ વસ્તુઓ લાવે છે અને ખુશીપૂર્વક ઉત્સવની તૈયારી કરે છે.
આ હાટ એક એવી જગ્યા છે, જ્યાં લોકો મનોરંજન, ખરીદી અને સામાજિક જીવનનો આનંદ માણે છે. યુવાનો માટે પણ આ એક મહત્વનો અવસર હોય છે. તેઓ પરંપરાગત વેશભૂષા પહેરીને હાટમાં આવે છે, નવા સંબંધો બંધાય છે, અને લોકો પરસ્પર મિલન કરે છે.
ભંગોરીયા હાટનો ઇતિહાસ અને પરંપરા:
આદિવાસી સમાજમાં ભંગોરીયા હાટની પરંપરા અનેક દાયકાઓથી ચાલતી આવી છે. આ મેળા મુખ્યત્વે મહાદેવ ભક્ત ભીલ, રાઠવા, નાયક અને ગમિત સમુદાય દ્વારા ઉજવાય છે. તે સમયે, લોકો માટીના વાસણો, હસ્તકલા વસ્તુઓ અને પરંપરાગત શણગાર સામગ્રી ખરીદતા. સમયની સાથે હાટમાં મોટાપાયે વેપાર થવા લાગ્યો.
આજના સમયમાં પણ ભંગોરીયા હાટ પોતાનું પરંપરાગત સ્વરૂપ જાળવી રાખ્યો છે. કઠણ પર્વતો અને જંગલો વચ્ચે વસેલા આદિવાસીઓ માટે ભંગોરીયા હાટ માત્ર બજાર નહીં, પણ એક ઉત્સવ છે, જ્યાં લોકો ગીત-સંગીત, નૃત્ય અને વિવિધ લોકકલા દ્વારા આનંદ માણે છે.
ભંગોરીયા હાટમાં મેળાની ઝલક:
ભંગોરીયા હાટમાં જુદા-જુદા પ્રકારના વેપારીઓ વિવિધ વસ્તુઓ વેચવા માટે આવે છે. પદરસી આભૂષણો, વસ્ત્રો, હાથથી બનેલા શણગાર સામગ્રી, ખાદ્યપદાર્થો અને લાકડાના રમકડાં અહીં પ્રચલિત છે.
ખાસ કરીને, મહિલાઓ માટે અહીં વિશેષ આકર્ષણ હોય છે. તેઓ ચમકદાર સાડીઓ, કાંથાવાળી ઓઢણીઓ, રંગબેરંગી ગળાબંધ હાર અને કાચનાં ચુડાઓ ખરીદે છે. પુરુષો અને યુવાનો માટે પણ પરંપરાગત શણગાર સામગ્રી અને વસ્ત્રો ઉપલબ્ધ હોય છે.
ભીલ અને રાઠવા નૃત્ય – સંગીત અને સાંસ્કૃતિક ઉત્સાહ:
ભંગોરીયા હાટના મુખ્ય આકર્ષણોમાં એક ભીલ અને રાઠવા આદિવાસી સમાજના પરંપરાગત નૃત્યો છે. પુરુષો અને મહિલાઓ સાથે મળી ભાંગડા જેવી અદભૂત કલાપ્રસ્થુતિ કરે છે. તેમની મીઠી બાંસુરીની ધૂન અને ઢોલ-માંદરની થાપ પર લોકો ઝૂમી ઉઠે છે.
આ ઉત્સવ દરમિયાન યુવા પેઢી માટે પણ નવાં સંબંધો બંધાતા હોય છે. હાટમાં યુવક-યુવતીઓ એકબીજાને પસંદ કરતા અને લગ્ન સંબંધ માટે પરિવારો સાથે વાતચીત કરતા. આદિવાસી સમાજમાં હાટના મેળાને લગ્ન માટેના સંબંધો જોવાનું એક મહત્વપૂર્ણ માધ્યમ માનવામાં આવે છે.
હોળી પર્વ અને ભંગોરીયા હાટનું અંતિમ દ્રશ્ય:
ભંગોરીયા હાટમાં હોળી પર્વ પહેલા અતિશય ઉત્સાહ હોય છે. લોકો રંગ-ગુલાલ સાથે એકબીજાને અભિનંદન આપે છે. પુરુષો કેસરિયા અને સફેદ કપડાં પહેરે છે, જ્યારે મહિલાઓ ચમકદાર સાડીઓ અને ઓઢણીઓથી શણગારાય છે.
આદિવાસીઓ માટે આ માત્ર એક મેળો જ નથી, પણ તેમની સંસ્કૃતિ અને એકતાનું પ્રતિક છે. વર્ષોથી ચાલતી આવી પરંપરા આજે પણ જીવંત છે અને પ્રત્યેક વર્ષે લોકો ઉમંગપૂર્વક તેને ઉજવે છે.