શ્રીમદ્ ભગવદ્ ગીતા એ માનવજાતને માર્ગદર્શન આપતું જીવનનું અતિમૂલ્ય ગ્રંથ છે. એમાં ભગવાન શ્રીકૃષ્ણે માનવને એવી અનંત શિખામણ આપી છે, જે યુગો પછી પણ એટલી જ પ્રાસંગિક છે. એ શિખામણોમાંથી એક અગત્યનો સંદેશ એ છે – “જો તમે કોઈનું ભલું ન કરી શકો, તો ઓછામાં ઓછું ખરાબ ન કરો.”
દુનિયામાં દરેક વ્યક્તિની પોતાની મર્યાદા, શક્તિ અને સંજોગો હોય છે. દરેકને મદદ કરવાનો અવસર કે સક્ષમતા દરેક સમયે નથી હોતી, પરંતુ કોઈનું અહિત ન કરવું — એ તો દરેકના હાથમાં છે. ગીતા કહે છે કે સારા કાર્ય માટે જો હાથ ન પણ વધે, તો દોષકાર્ય માટે ક્યારેય ન વધવા જોઈએ. કારણ કે, એક દુઃખ આપનાર વ્યક્તિ આખી સમાજની નબળાઈ વધારતો હોય છે.
આ જગતમાં કોઈ નબળું નથી, નબળાઈ તો માનસિકતા અને સ્વાર્થની છે. ભગવાને દરેક જીવને એક અદભુત શક્તિ આપી છે — કરુણા અને સહઅસ્તિત્વની ભાવના. જો આપણે એ ભાવનાને જીવંત રાખી શકીએ, તો દુનિયા આપમેળે સુંદર બની જાય. પણ જ્યારે માણસ અહંકાર, ઈર્ષ્યા અને દ્વેષના વશમાં આવીને બીજાને દુઃખ પહોંચાડે છે, ત્યારે એ પોતાની માનવતાને નાશ પામે છે.
ભગવાન શ્રીકૃષ્ણ કહે છે કે સારો માણસ એ નથી કે જે વિશ્વ બદલવાનો પ્રયાસ કરે, પરંતુ એ છે જે પોતાની અંદરનું દુષ્ટ સ્વભાવ બદલે. બીજાને દુઃખ ન પહોંચાડવું એ પણ એક પુણ્ય છે. ‘અહિંસા પરમો ધર્મઃ’ એ વાક્ય માત્ર શારીરિક હિંસા નહીં, પણ વાણી અને વિચારોમાં પણ અહિંસાનું પાલન કરવાનું કહે છે. કોઈને તિરસ્કાર, અપમાન કે નકારાત્મક શબ્દોથી દુઃખ પહોંચાડવું પણ હિંસાનું એક સ્વરૂપ છે.
દુનિયા ખરેખર નબળી નથી, કારણ કે એ ઈશ્વરની રચના છે — અને ઈશ્વર ક્યારેય નબળું કંઈ બનાવતો નથી. નબળાઈ તો ત્યારે ઊભી થાય છે, જ્યારે માણસ ઈશ્વરના નિયમોથી વિખૂટો પડે છે. પ્રેમ, દયા, સત્ય અને ક્ષમા – આ જ માનવતાના આધારસ્તંભ છે. જો આપણે માત્ર એટલું નક્કી કરીએ કે “હું કોઈનું અહિત નહીં કરું,” તો સમાજમાં અડધું દુઃખ આપમેળે દૂર થઈ જાય.
આથી, ગીતા આપણને એક સરળ પણ ઊંડો માર્ગ બતાવે છે —
બીજાનું ભલું કરી શકીએ તો અતિ ઉત્તમ,
ન કરી શકીએ તો ઓછામાં ઓછું બીજાને દુઃખ ન આપીએ.
આજથી જો દરેક માણસ આ એક સિદ્ધાંતને જીવનમાં ઉતારે,
તો દુનિયા નબળી નહીં, પરમ શક્તિશાળી અને શાંતિમય બની જશે.
🕉️
— લેખક: