ભગવાન શ્રીકૃષ્ણે શ્રીમદ્ ભગવદ્ ગીતામાં કહ્યું છે કે મનુષ્ય પોતાનો શ્રેષ્ઠ મિત્ર પણ છે અને પોતાનો સૌથી મોટો શત્રુ પણ છે. આ વાક્યનો તાત્પર્ય એ છે કે જે મનુષ્યને પોતાના પર વિશ્વાસ છે — આત્મવિશ્વાસ છે — તે પોતાના જીવનનું ચરિત્ર જાતે ઘડે છે. આત્મવિશ્વાસ એ કોઈ બાહ્ય શક્તિ નહીં, પરંતુ આત્માની આંતરિક પ્રકાશશક્તિ છે.
જે વ્યક્તિ પોતાના પર વિશ્વાસ રાખે છે, તે સંજોગોમાં હાર માનતો નથી. જીવનમાં કેટલાય પડકારો આવે, પરંતુ આત્મવિશ્વાસ ધરાવતો વ્યક્તિ હિંમત ગુમાવતો નથી. તે જાણે છે કે ભગવાને મને શક્તિ આપી છે, મને કંઈક વિશેષ કાર્ય કરવા મોકલ્યો છે. આત્મવિશ્વાસ ધરાવતો માણસ ન તો સમયથી ડરે છે, ન તો નિષ્ફળતા થી ખચકાય છે.
આત્મવિશ્વાસ એ ચરિત્રની માળા છે. જેની અંદર આત્મવિશ્વાસ છે, તેની વાણીમાં પ્રભાવ છે, વર્તનમાં સદ્ગુણ છે અને વ્યક્તિત્વમાં આકર્ષણ છે. કારણ કે આત્મવિશ્વાસ માણસને સ્થિર બનાવે છે. જે વ્યક્તિ પોતાના ધર્મ, સત્ય અને કર્તવ્યમાં અડગ છે, તેનો ચરિત્ર દિવ્ય બની જાય છે. એ વ્યક્તિ સમાજ માટે પ્રેરણાસ્ત્રોત બને છે.
ભગવાન શ્રીકૃષ્ણે અર્જુનને પણ એ જ શીખ આપેલી — “ઉત્તિષ્ઠ કૌંતેય!” — ઉઠ અર્જુન, કારણ કે તારા અંદર શક્તિ છે, તારા અંદર ભગવાન છે. ગીતા આપણને શીખવે છે કે આત્મવિશ્વાસ એ આધ્યાત્મિક શક્તિ છે, અહંકાર નહીં. અહંકાર માણસને ભ્રમમાં નાખે છે, જ્યારે આત્મવિશ્વાસ માણસને સાચા માર્ગે દોરી જાય છે.
આત્મવિશ્વાસ વગરનું જીવન કમજોર બની જાય છે. એ વ્યક્તિ બીજાઓના શબ્દોથી તૂટી જાય છે, શંકાથી ગ્રસ્ત રહે છે, અને પોતાના ધર્મથી ડગે છે. પરંતુ આત્મવિશ્વાસ ધરાવતો માણસ મુશ્કેલીઓ વચ્ચે પણ શાંતિપૂર્ણ રહે છે, કારણ કે તેને ખબર છે કે ભગવાન હંમેશાં ન્યાયી છે અને પ્રયત્ન ક્યારેય વ્યર્થ નથી જતો.
માણસના ચરિત્રનું માપ તેના ધનથી કે પદથી નથી થતું, પરંતુ તેના આત્મવિશ્વાસથી થાય છે. આત્મવિશ્વાસ એ જ ચરિત્રનો આધારસ્તંભ છે. જે માણસ પોતાના મન પર જીત મેળવે છે, તે જ જગત જીતે છે. ગીતાના શબ્દોમાં — “મનઃ શશ્ઠાનીન્દ્રિયાણિ પ્રકૃતિસ્થાની કર્ષતિ” — મન જ મનુષ્યને ખેંચે છે, તેથી મનને જીતવું એટલે જીવન જીતવું.
આજના યુગમાં માણસને ડર, અશાંતિ, સ્પર્ધા અને અવિશ્વાસ ઘેરી રહ્યા છે. એવામાં આત્મવિશ્વાસ એ જ એક એવી શક્તિ છે, જે માણસને અંધકારમાંથી પ્રકાશ તરફ દોરી જાય છે. આત્મવિશ્વાસ ધરાવતો વ્યક્તિ બીજાઓને પણ પ્રેરણા આપે છે. એના ચહેરા પર શાંતિ હોય છે, શબ્દોમાં વિશ્વાસ હોય છે અને કર્મમાં નિષ્ઠા હોય છે.
અંતમાં કહેવું એ છે કે — આત્મવિશ્વાસ એ જ ચરિત્રનો બીજ છે. જે પોતાને ઓળખે છે, તે ભગવાનને ઓળખે છે. જે પોતાના પર વિશ્વાસ રાખે છે, તે જીવનમાં ક્યારેય ખાલી હાથ પાછો ફરતો નથી. આત્મવિશ્વાસ એ જ એ શક્તિ છે જે માણસને દિવ્ય બનાવે છે, ચરિત્રવાન બનાવે છે અને સત્યના માર્ગે અડગ રાખે છે.
આથી જ શ્રીમદ્ ભગવદ્ ગીતાનો આ સૂત્ર અમર છે —
“માણસના ચરિત્રનો સર્જક એનો આત્મવિશ્વાસ છે.”
જેનો આત્મવિશ્વાસ દૃઢ છે, તેનું વ્યક્તિત્વ તેજસ્વી છે અને તેનું જીવન સફળ છે.