સાંધાને સ્વસ્થ રાખવા નિયમિત કસરત અને ખોરાકમાં કેલ્શિયમ સામેલ કરો !

વિશ્વ આર્થરાઇટિસ ડે – 12 ઓક્ટોબર : સૂર્યપ્રકાશમાંથી વિટામિન D લેવું જરૂરી ભારતમાં આશરે 18 લાખ લોકો આર્થરાઇટિસથી પીડિત – મહિલાઓમાં વધુ પ્રમાણ
દર વર્ષે 12 ઓક્ટોબરે વિશ્વભરમાં “વિશ્વ આર્થરાઇટિસ ડે” તરીકે ઉજવણી કરવામાં આવે છે. આ દિવસનો હેતુ છે લોકોમાં સાંધાના રોગો અંગે જાગૃતિ ફેલાવવી, સમયસર તબીબી સારવાર મેળવવાની પ્રેરણા આપવી અને જીવનશૈલીમાં એવા ફેરફાર કરાવવા કે જેથી આ રોગથી બચી શકાય. આજના ઝડપી જીવનમાં બેઠાડું જીવનશૈલી, ખોરાકની ખામી અને તણાવના કારણે આ રોગ વધી રહ્યો છે.
આર્થરાઇટિસ એટલે સાંધાનો રોગ. શરીરમાં જ્યાં બે હાડકાં જોડાય છે, તે સાંધા તરીકે ઓળખાય છે. આ સાંધામાં ઈન્ફ્લેમેશન (સોજો) કે ઘર્ષણ વધે ત્યારે દુખાવો અને કઠોરતા વધે છે, જેને સામાન્ય ભાષામાં આર્થરાઇટિસ કહેવામાં આવે છે. શરૂઆતમાં હાથ, ઘૂંટણ, પીઠ અથવા ખભામાં હળવો દુખાવો થાય છે, પરંતુ જો સમયસર ધ્યાન ન અપાય તો ચાલવામાં, હાલવામાં, દૈનિક કાર્યો કરવા પણ મુશ્કેલી પડે છે.

ચિરંજીવી હોસ્પિટલ, નાનાપોઢા ડૉ. દિવ્યેશ ચૌધરી જણાવે છે કે – “આર્થરાઇટિસના દર્દીઓને કસરત ખૂબ જરૂરી છે. રોજ થોડી વોક કરવી, હળવી યોગાસન કરવી, શરીરનું વજન નિયંત્રણમાં રાખવું અને કેલ્શિયમવાળો ખોરાક લેવો – આ ઉપાયથી રોગમાં રાહત મળે છે.” તેઓ કહે છે કે, ઘણા લોકો નાના દુખાવાને અવગણતા રહે છે, પરંતુ સતત ચાલતા દુખાવા કે સાંધામાં સુજન દેખાય તો તરત નિષ્ણાંતનો સંપર્ક કરવો જોઈએ.
🔹 સૂર્યપ્રકાશથી મળતું વિટામિન D છે હાડકાં માટે અમૃત સમાન
ડૉ. ચૌધરી કહે છે કે, સૂર્યપ્રકાશ વિટામિન Dનો સૌથી કુદરતી સ્ત્રોત છે. સવારે 8થી 10 વાગ્યા વચ્ચેનો નરમ સૂર્યપ્રકાશ શરીર માટે ઉત્તમ માનવામાં આવે છે. વિટામિન D ત્વચા પર સીધા સૂર્યકિરણો પડવાથી બને છે અને હાડકાંને મજબૂત રાખે છે. ઘણા લોકો આજે આખો દિવસ AC રૂમમાં રહે છે, જેના કારણે શરીરમાં વિટામિન Dની અછત વધે છે અને તે આર્થરાઇટિસનું એક મુખ્ય કારણ બને છે.
🔹 જીવનશૈલી અને ખોરાકમાં બેદરકારી પણ કારણ
આર્થરાઇટિસ માત્ર વયસ્કોનો રોગ નથી. આજના સમયમાં યુવાનોમાં પણ આ સમસ્યા ઝડપથી વધી રહી છે. ખોરાકમાં તળેલા, જંકફૂડ, કોલ્ડડ્રિંક, મીઠી વસ્તુઓનો અતિરેક અને શરીરમાં કસરતનો અભાવ આ રોગને આમંત્રણ આપે છે. તબીબો કહે છે કે, ભોજનમાં કેલ્શિયમ, પ્રોટીન અને વિટામિન D પૂરતું હોવું જોઈએ. દૂધ, દહીં, તલ, સોયા, દાળ, શાકભાજી અને ફળોનો સમાવેશ આહારમાં કરવો જોઈએ. રોજના ઓછામાં ઓછા 30 મિનિટ ચાલવું હાડકાંને મજબૂત રાખે છે.
🔹 મહિલાઓમાં વધુ અસર
સાંધાનો રોગ પુરુષ કરતા મહિલાઓમાં વધુ જોવા મળે છે. ખાસ કરીને 35 વર્ષની ઉંમર પછી કે મેનોપોઝ પછી શરીરમાં હોર્મોનલ ફેરફાર થાય છે, જેના કારણે કેલ્શિયમ ઘટે છે અને હાડકાં નબળા પડે છે. ઘરકામ કે ખેતીમાં ભારે કામ કરતી મહિલાઓમાં આ સમસ્યા વધુ સામાન્ય છે. ઘણા કિસ્સામાં મહિલાઓ પોતાનું દુખાવું અવગણતી રહે છે, જેના કારણે રોગ ગંભીર બને છે.
🔹 ભારતમાં ચિંતાજનક પરિસ્થિતિ
વિશ્વ આરોગ્ય સંસ્થાના આંકડા મુજબ, વિશ્વમાં દર ત્રીજી વ્યક્તિ કોઈને કોઈ પ્રકારના આર્થરાઇટિસથી પીડિત છે. ભારતમાં આશરે 18 લાખ દર્દીઓ આ રોગથી પીડિત છે. તેમાંના લગભગ દોઢ લાખ લોકો તો આર્થિક અસમર્થતા અથવા અજ્ઞાનતાના કારણે ક્યારેય ડૉક્ટર સુધી પહોંચી જ શક્યા નથી. ગ્રામ્ય અને આદિવાસી વિસ્તારોમાં આ સમસ્યા વધુ ગંભીર છે, કારણ કે ત્યાં તબીબી સુવિધા મર્યાદિત છે.
🔹 રોગના મુખ્ય લક્ષણો
આર્થરાઇટિસના મુખ્ય લક્ષણો નીચે મુજબ છે:
1. સાંધામાં દુખાવો કે કઠોરતા.
2. સાંધાના આસપાસ સોજો આવવો.
3. ચાલવામાં કે હાલવામાં મુશ્કેલી.
4. સવારે ઊઠતા શરીરમાં જકડાવ.
5. સાંધા વાંકાં થવા (ડીકામર્ટી થવું).
જો આવા લક્ષણો સતત રહે તો નિષ્ણાંત તબીબની સલાહ લેવી જરૂરી છે. સમયસર નિદાન અને યોગ્ય સારવારથી આ રોગને નિયંત્રણમાં રાખી શકાય છે.
🔹 આર્થરાઇટિસથી બચવા માટે ઉપાય
• દરરોજ સવારે 15-20 મિનિટ સૂર્યપ્રકાશમાં રહેવું.
• રોજ કસરત, યોગ અને પ્રાણાયામ કરવું.
• વજનને નિયંત્રણમાં રાખવું.
• આહારમાં દૂધ, તલ, શાકભાજી, ફળોનો સમાવેશ કરવો.
• લાંબા સમય સુધી એક જ સ્થિતિમાં બેસી ન રહેવું.
• ધૂમ્રપાન, દારૂ જેવી આદતોથી દૂર રહેવું.
🔹 તબીબોની સલાહ – સમયસર સારવાર સૌથી મોટું શસ્ત્ર
હાડકાના નિષ્ણાત ડૉ. પટેલ જણાવે છે કે, “આર્થરાઇટિસના દર્દીઓમાં જો ઘૂંટણ કે કમરનો દુખાવો વધતો જાય તો વિલંબ કરવો જોખમી છે. શરૂઆતમાં ફિઝિયોથેરાપી, દવાઓ અને કસરતથી રાહત મળી શકે છે, પરંતુ જો સાંધાનો ઘર્ષણ વધી ગયો હોય તો સર્જરી જ એકમાત્ર ઉપાય બની શકે છે. સમયસર પગલાં લેવાય તો દર્દી ફરી સામાન્ય જીવન જીવી શકે છે.”
🔹 જાગૃતિ જ ઉપચારની પ્રથમ કડી
વિશ્વ આર્થરાઇટિસ ડેના અવસરે તબીબો અને આરોગ્ય સંસ્થાઓ લોકોમાં જાગૃતિ ફેલાવવા માટે કેમ્પ, સેમિનાર અને હેલ્થ ચેકઅપ યોજે છે. આ દિવસ આપણને યાદ અપાવે છે કે સ્વસ્થ હાડકાં અને સાંધા માટે આપણું જીવન સંતુલિત રાખવું જરૂરી છે. શરીર આપણું મંદિર છે, અને તેને મજબૂત રાખવા માટે નિયમિત કસરત, યોગ્ય ખોરાક અને સકારાત્મક જીવનશૈલી સૌથી અસરકારક દવા છે.
આથી સ્પષ્ટ છે કે આર્થરાઇટિસ કોઈ એક દિવસમાં થતો રોગ નથી, પણ વર્ષો સુધીની બેદરકારીનું પરિણામ છે. સમયસર નિદાન, સૂર્યપ્રકાશથી મળતું વિટામિન D, નિયમિત કસરત અને તબીબી માર્ગદર્શન દ્વારા આ રોગને કાબૂમાં રાખી શકાય છે.